سینوزیت و پرسش و پاسخ ها(2)
مطلبی که پیش رو دارید ، آخرین بخش از پرسش و پاسخ های ارائه شده درباره سینوزیت( از جناب آقای دکتر نراقی جراح و متخصص گوش، حلق و بینی ، جراح سر و گردن و پلاستیک بینی و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران )می باشد:
سینوزیت مزمن چه علایمی دارد؟
در سینوزیت مزمن شدت علایم کم تر است و معمولاً درد یا تب وجود ندارد. از علایم سینوزیت مزمن، گرفتگی بینی و ترشحات مداوم از بینی و پشت گلو است . ممکن است کاهش حس چشایی و بویایی همراه با بوی بد دهان نیز وجود داشته باشد. سرفه های مزمن و تغییرات رفتاری در کودکان نیز گاهی از سینوزیت مزمن ناشی می شود.
آیا سینوزیت همیشه با سردرد همراه است؟
خیر، در بسیاری از موارد سینوزیت مزمن، سردرد وجود ندارد و در بسیاری از سردردها نیز اثری از سینوزیت دیده نمی شود.
معمولاً افراد هر نوع سر دردی را به سینوزیت نسبت می دهند و چون برای خوب شدن آنچه که به تصورشان سینوزیت است، آنتی بیوتیک های زیادی مصرف می کنند و نتیجه ای نمی گیرند، این تفکر نادرست بر ایشان مستولی می شود که سینوزیت درمان شدنی نیست. در معاینه دقیق این دسته از بیماران مشخص می شود که سردردشان با سینوزیت هیچ ارتباطی ندارد، یعنی در واقع آنان به سینوزیت دچار نیستند و مشکل شان از علل دیگری ناشی می شود. به طور کلی سردرد، علامتی شایع برای بسیاری از اختلالات جسمی و عصبی است و در رسیدن به تشخیص سردرد باید همه علل را در نظر گرفت. گاهی اوقات منشأ برخی از سردردها را باید در بینی و سینوس جست و جو کرد، اما این به مفهوم سینوزیت چرکی نیست . برای نمونه ، بعضی افراد( به علل مختلف) دچار آلرژی بینی یا تورم مخاط بینی هستند و در مواقعی که ورم بینی افزایش یابد، منافذ سینوس ها بسته شده و ممکن است ایجاد درد کند، بی آنکه هیچ عفونتی در کار باشد . برخی افراد به محض مواجهه با باد سرد یا هوای خشک، دچار سردرد می شوند. در این افراد ممکن است تورم پدیدار شده در بینی ، به طور موقت و زودگذر موجب شود که ساختمان های مختلف داخل بینی با هم تماس پیدا کنند و درد ایجاد شود. این دردها نیز نشانه سینوزیت نیست. توصیه ساده برای کسانی که به این قبیل دردها دچار می شوند، این است که موقع درد، به جای قرص مسکن ، تنها از بخور ساده استفاده کنند. ساده ترین روش انجام این کار، آن است که یک ظرف آب جوش را پس از برداشتن از روی منبع حرارتی در مقابل خود قرار دهند، پارچه ای روی سر خود بکشند، آن گاه هوای اشباع از رطوبت را استنشاق کنند. این عمل به باز شدن منافذ سینوس ها و روان شدن ترشحات کمک می کند.
آیا وجود ترشحات پشت گلو نشانه سینوزیت است؟
خیر، در بیشتر افرادی که تنها مشکل شان ترشحات پشت گلو است ، سینوزیت مطرح نیست. به طور کلی طی 24 ساعت ، پوشش سینوس ها و داخل بینی مقادیر زیادی مایع ترشح می کند. این مایع هم رطوبت مجاری تنفسی را تامین می کند و هم عمل تصفیه ذرات و مبارزه با میکروب ها را عهده دار است.این مایع به طور دایم در جریان است، حدود هر 15 دقیقه تعویض و پس از خروج از سینوس ها، از سوراخ های پشتی بینی به فضای پشت گلو وارد می شود . سپس بی آنکه متوجه شویم ، به سوی معده جاری می شود . این جریان ، پدیده ای طبیعی است و گواه بیماری خاصی نیست. ممکن است عوامل مختلفی سبب شود که این مایع بیش از حد غلیظ و چسبناک شده و به راحتی این مسیر را طی نکند. در این صورت ممکن است فرد آزرده و مجبور شود که پی در پی آن را از گلویش خارج کند، یا به اصطلاح گلویش را صاف کند. عواملی همچون خشکی و آلودگی هوا نیز می توانند این حالت را پدید آورند. گرچه ممکن است یکی از علایم سینوزیت، ترشحات زیاد و چرکی پشت گلو باشد، باید دقت داشت که هر ترشحی را به حساب ترشح چرکی نگذاشت . همان طور که در مورد تاثیرات محیطی اشاره شد، ممکن است عوامل غیر عفونی مانند آلرژی نیز موجب ازدیاد این ترشحات شوند.
هر چند هم این ترشحات غلیظ باشند، رنگ سفید یا شفاف آنها احتمال وجود عفونت باکتریایی را کم می کند، حتی زرد یا تیره شدن رنگ ترشحات نیز می تواند بدون وجود عفونت دیده شود. بنابراین بهتر است که بیماران ، در صورت مشاهده ترشحات پشت گلو، پیش از استفاده غیر ضروری از آنتی بیوتیک های مختلف ، به پزشک متخصص مراجعه کنند، تا با معاینه دقیق داخل بینی و پشت گلو، علت اصلی آن مشخص شود.
سینوزیت ممکن است چه عوارضی را در برداشته باشد؟
سینوزیت می تواند سه دسته عارضه ایجاد کند:الف – عوارض محدود به خود سینوس ، که مهم ترین آنها تجمع ترشحات در پشت منفذ بسته شده ی سینوس است. این ترشحات به تدریج غلیظ و چسبنده می شود و ممکن است عفونت چرکی نیز به آن اضافه گردد.
با افزایش تدریجی ترشحات و خارج نشدن آن ، بر ساختمان های مجاور فشار وارد می شود و علایمی مانند جابه جایی چشم تظاهر می نماید .
ب- عفونت به کاسه چشم گسترش می یابد و موجب تورم پلک و در حالات شدید، تجمع چرک در فضای کاسه چشم می شود. در این حالت لازم است اقدامات درمانی فوری در جهت مهار عفونت سینوس صورت گیرد.
پ – عوارض مغزی مانند مننژیت و آبسه های مغزی.
میزان شیوع سینوزیت مزمن چقدر است و آیا آماری در این مورد وجود دارد؟
سینوزیت مزمن بیماری شایعی است . برای نمونه در سال 1995 شایع ترین بیماری مزمن در آمریکا سینوزیت مزمن اعلام شده است و در دهه اخیر نیز، میزان آن افزایش یافته است . شاید این افزایش تا اندازه ای مربوط به پیشرفت های اخیر در زمینه تشخیص بهتر و دقت بیشتر پزشکان در کشف این بیماری باشد.سینوزیت چگونه تشخیص داده می شود؟
- تشخیص سینوزیت حاد در بیشتر مواقع از روی علایم بیمار و با معاینه ی دقیق وی ، بدون نیاز به عکسبرداری امکان پذیر است .- در سینوزیت مزمن، معاینه دقیق داخل بینی تا حد زیادی به تشخیص کمک می کند . در صورتی که پزشک به سینوزیت مزمن مشکوک باشد، دو روش تشخیصی کمکی ، اطلاعات بیشتری را در اختیار قرار می دهد . یکی از این دو روش ، آندوسکوپی تشخیص بینی و سینوس و دیگریسی.تی.اسکن است . البته سی . تی . اسکن باید زمانی انجام شود، که عفونت بیمار مهار شده و بیمار در بهترین وضعیت ، از نظر درمان دارویی قرار داشته باشد؛ زیرا در صورتی که سی .تی .اسکن به هنگام عفونت ویروسی یا سرماخوردگی انجام شود، تغییراتی را در سینوس ها نشان می دهد که کاملا حاد بوده ، پس از مدت کوتاهی برطرف می شود و نمی تواند مبنای تصمیم گیری برای اقدامات درمانی باشد.
آندوسکوپ چیست؟
این روزها از آندوسکوپی بینی و سینوس، بسیار صحبت می شود. آندوسکوپ بینی ، لوله فلزی ظریف و باریکی است که در داخل آن دستگاهی دقیق شامل عدسی ها و منشورهای مختلف تعبیه شده است . یک طرف آن داخل بینی یا سینوس می شود و طرف دیگر آن ، مقابل پزشک یا دستگاهی قرار می گیرد که مناظر مورد معاینه را روی صفحه نمایش نشان می دهد. در حقیقت آندوسکوپ همچون تلسکوپ عمل می کند و از ساختمان های داخل بینی و سینوس منظره و دیدی عالی به جراح می دهد. در سال های اخیر، استفاده از آندوسکوپ در عرصه تشخیص و درمان بیماری های بینی و سینوس تحولات چشمگیری ایجاد کرده است . به کمک آندوسکوپ تشخیص بیماری های سینوس دقیق تر شده است و علت اصلی سینوزیت مزمن در بسیاری از موارد روشن می شود.هدف آندوسکوپی بینی و سینوس چیست؟
آندوسکوپی بینی و سینوس با دو هدف انجام می شود . هدف اول تشخیص است که در این موارد آندوسکوپی تشخیصی بینی و سینوس با بی حسی ساده صورت می گیرد و حتی در کودکان نیز قابل انجام است . هدف دوم ، درمان بیماری های بینی و سینوس است . در این موارد، عمل جراحی آندوسکوپی بینی و سینوس در اتاق عمل و تحت مراقبت های ویژه انجام می گیرد.در آندوسکوپی تشخیص بینی و سینوس چه مواردی کشف می شود؟
در حقیقت آندوسکوپی تشخیصی بینی و سینوس ، معاینه دقیق و تمام عیار وضعیت داخل بینی و سینوس هاست . به کمک آن می توان به مسیرهای مختلف داخل بینی وارد شد و عللی را که موجب گرفتگی بینی یا سینوزیت شده است، تشخیص داد. در آندوسکوپی تشخیصی ، پزشک به کمک آندوسکوپ ابتدا کف بینی و آن گاه حفره بینی را بررسی می کند. در این میان مشکلات زیر شاخک پایین بینی کاملاً قابل تشخیص خواهد بود. برای مثال در برخی موارد مشاهده شده است که شاخک پایینی بینی در قسمت پشتی بسیار متورم است و راه تنفس را می بندد. در هنگام آندوسکوپی بینی ، لوزه سوم را می توان به طور دقیق و مستقیم مشاهده و میزان بزرگی و نقش آن را در گرفتگی راه تنفس ارزیابی کرد. سپس از مسیر بالاتر در مجاورت شاخک میانی، وضعیت سینوس هایی را که دور دست ترند(مانند سینوس اسفنوئید) مورد بررسی قرار داد. همچنین در هر قسمتی از مسیر، وضعیت تیغه بینی از نظر وجود انحراف قابل ارزیابی و قضاوت است. برخی از انحراف های تیغه بینی در لابه لای شاخک های بینی پنهان شده، تنها با آندوسکوپ قابل مشاهده است.سومین مسیر آندوسکوپی ( و مهم ترین آن ) راهی است که به سوی ساختمان های زیر شاخک میانی منتهی می شود. این قسمت که به اختصار اُ- ام- سی(مجموعه ی گذرگاه های سینوسی) نامیده می شود، مسؤول تخلیه ترشحات اکثر سینوس هاست؛ یعنی سینوس های پیشانی، فکی و اتموئید پیشین همه به یک ناحیه کلیدی با نام اُ- ام- سی تخلیه می شوند . بنابراین هر اختلالی دراین ناحیه مهم که زیر شاخک میانی قرار دارد، می تواند به درگیری منفرد یا همراه با هم این سینوس ها منجر شود.
در آندوسکوپی تشخیصی ، با ارزیابی دقیق ناحیه اُ- ام- سی می توان بر مسند قضاوت نشست که آیا در این ناحیه ضایعه ای غیر قابل برگشت وجود دارد یا خیر؟ برای مثال، وجود ترشحات چرکی نشانه سینوزیت است و به احتمال زیاد به درمان طبی پاسخ می دهد، اما وجود پولیپ های وسیع در ناحیه زیر شاخک میانی حکایت از آن دارد که باید از جراحی آندوسکوپی بینی مدد جست.
آیا در درمان سینوزیت مزمن، جراحی بینی و سینوس با استفاده از آندوسکوپ بر روش های دیگر ارجحیتی دارد؟
پاسخ این سوال در کیفیت و چگونگی دسترسی به سینوس ، در این روش ها نهفته است . در جراحی های متداول ، معمولاً سینوس فکی از راه های غیر از مجرای اصلی سینوس، باز می شود. امروزه ثابت شده است که جهت حرکت مایعات ترشح شده داخل سینوس، همیشه به سوی مجرای خروجی اصلی است و حتی اگر سوراخی بزرگ در محلی غیر از سوراخ اصلی ایجاد کنیم ، باز هم ترشحات تمایل دارند، از همان سوراخ اصلی مسدود شده خارج شوند.این موضوع اهمیت باز کردن مجرای اصلی خروج ترشحات سینوس را نشان می دهد . در جراحی از طریق آندوسکوپ ، این امکان وجود دارد که با داخل کردن آندوسکوپ به درون بینی ، مجرای خروجی سینوس ها را از همان راه اصلی باز کنیم. حتما مشکلات این عمل برای بیمار، کم تر از عمل هایی است که در آنها از روش های برش های زیر لب و برداشتن استخوان سینوس استفاده می شود. با این نوع عمل های جراحی می توان عملکرد سینوس را به حالت طبیعی برگرداند. از این رو به نام جراحی عملکردی آندوسکوپی هم معروف اند.
آیا جراحی بینی و سینوس با استفاده از آندوسکوپ، عوارضی هم دارد؟
این روش جراحی به تجربه ، مهارت و دقت زیاد جراح نیاز دارد. مشکلات زیر ، عمل جراحی بینی و سینوس با استفاده از آندوسکوپ را به یکی از دشوارترین عمل های جراحی بدل ساخته است:الف- در ساختمان عناصر تشریحی داخل بینی و سینوس ها، پیچیدگی و ظرافت خاصی نهفته است . عناصر حیاتی و مهمی چون عصب بینایی و سرخرگ اصلی تغذیه کننده مغز ، درست در دیواره سینوس ها جای گرفته اند.
ب – جراح مجبور است آندوسکوپ را در یک دست نگاه دارد و تنها با یک دست امکان کار دارد.
پ- کوچک ترین خونریزی مانع دید از طریق آندوسکوپ می شود.
ت- از آنجا که محدوده دید آندوسکوپ باریک است ، امکان آسیب عناصر تشریحی نزدیک به هم و عوارض ناگوار وجود دارد. با وجود تمام دشواری های این روش، بیماری که توسط جراحی خبره تحت عمل جراحی قرار گیرد، تا حد زیادی می تواند مطمئن باشد که پس از عمل با مشکلات مواجه نخواهد شد و عوارض ناشی از عمل جراحی نیز بسیار اندک خواهد بود.
اساس دیدگاه جدید در زمینه درمان سینوزیت مزمن چیست؟
بیشتر بیماری های سینوس با برقراری مجدد ارتباط سینوس با فضای بینی ( ورود هوا و خروج ترشحات) برطرف می شود. رفع عامل گرفتگی ، موجب بهبود کارایی سینوس و درمان سینوزیت می شود. در روشهای نوین ، هدف اصلی رفع علت گرفتگی است، نه تغییراتی که خود زاییده گرفتگی اند.بین درمان سینوزیت و آسم چه ارتباطی وجود دارد؟
در کسانی که هم به آسم دچارند و هم به سینوزیت ، درمان سینوزیت بهبود قابل ملاحظه آسم و کاهش نیاز به استفاده از داروهای ضد آسم را به همراه خواهد داشت.
